Ik heb de toestand in Nederland, om het maar eens even vaag uit te drukken, ook vermeld in mijn toespraakje bij gelegenheid van mijn pensionering in 2012. Ik had toen 32 jaar bij de rijksdienst gewerkt, bij achtereenvolgens vijf ministeries, steeds in Den Haag. Ik kon tevreden terugkijken op mijn loopbaan, maar de laatste pakweg 10 jaar was er iets aan het veranderen, en natuurlijk niet alleen in de rijksdienst. Het rechts-populisme kreeg voet aan de grond.

In het begin waren het voor mij alleen krantenberichten, maar langzaam maar zeker begon ik het te merken aan de sfeer bij de departementen. Je zag een zekere verharding op verschillende beleidsterreinen, niet met grote schokken, maar het sloop langzaam naar binnen. In 2010 kwam het eerste kabinet Rutte: CDA en VVD met gedoogsteun van de PVV. Kort voor de beëdiging had een meerderheid van het CDA-congres ingestemd met samenwerking met de PVV. Ik weet nog dat ik die zaterdag zo’n beetje het hele congres op de TV heb gevolgd. Ik zag toen dat het CDA veranderd was van een fatsoenlijke partij waar ik nooit op had gestemd in een bedenkelijke partij waar ik helemáál nooit op zou stemmen. Ook Camiel was van de partij, om Maxime op te vrijen. Zelden zoiets onsmakelijks gezien.

Ik had dat niet verwacht, een kabinet met een regeeraccoord waar de PVV zijn stempel op had gedrukt, zonder er verder verantwoordelijkheid voor te nemen. Voor mij was de lol er af. Ik ben het grootste deel van mijn loopbaan trots geweest dat ik bij de overheid mocht werken, en ik heb ook geprofiteerd van wat de overheid mij te bieden had. Maar mijn trots was uitgehold, en had plaats gemaakt voor afkeuring: ik wilde er eigenlijk niet meer bijhoren. En toen ik aan het einde mijn collega’s toesprak heb ik gezegd dat de “verwildering” van de rijksdienst mij niet beviel en dat ik mede daarom wilde vertrekken, vijf jaar vóór mijn AOW-leeftijd. Er waren nog wel meer redenen, maar van deze teleurstelling heb ik het meeste last gehad.

Ambtenaren behoren loyaal te zijn, bij de overheid geldt het primaat van de politiek. Maar daar zijn grenzen aan, heb ik ervaren, in ieder geval mijn grenzen.